اگر دوباره جنگ در خاورمیانه آغاز شود، آیا بحران نفت دوباره ظاهر خواهد شد؟

خاورمیانه مهم ترین منطقه نفت خیز جهان و بی ثبات ترین منطقه ژئوپلیتیکی جهان است. درگیری بین فلسطین و اسرائیل سابقه ای طولانی دارد که اغلب منجر به جنگ های محلی یا حملات تروریستی می شود.

در 7 اکتبر 2023، سازمان مسلح فلسطینی حماس صدها موشک از نوار غزه به سمت اسرائیل شلیک کرد و اسرائیل چندین حمله هوایی به نوار غزه انجام داد. درگیری بین دو طرف منجر به صدها کشته و تلفات شد و همچنین مورد توجه و محکومیت گسترده جامعه جهانی قرار گرفت. تأثیر مناقشه فلسطین و اسرائیل بر قیمت‌های بین‌المللی نفت عمدتاً در دو جنبه منعکس می‌شود: نخست، احساس ریسک‌گریزی در بازار را افزایش می‌دهد و باعث می‌شود سرمایه‌گذاران دارایی‌های پرریسک را بفروشند و به طلا، نفت خام و سایر دارایی‌های امن روی بیاورند. ; دوم، افزایش قیمت نفت در خاورمیانه عدم قطعیت عرضه منجر به این نگرانی شده است که درگیری ممکن است به سایر کشورهای مهم تولیدکننده نفت مانند ایران و عراق سرایت کند یا بر ایمنی حمل و نقل نفت تأثیر بگذارد. بنابراین، پس از شروع درگیری فلسطین و اسرائیل، قیمت نفت بین‌المللی به شدت افزایش یافت.

با این حال، آگاهان صنعت بر این باورند که دور کنونی درگیری فلسطین و اسرائیل برای تکرار بحران نفتی 1973 دشوار خواهد بود و تأثیر محدودی بر افزایش قیمت نفت خواهد داشت. دلایل به شرح زیر است: اولاً، نه فلسطین و نه اسرائیل، تولیدکننده یا مصرف کننده عمده نفت نیستند و تأثیر مستقیم کمی بر بازار نفت دارند. دوم، عرضه و تقاضای جهانی نفت در حال حاضر نسبتا متعادل است و ائتلاف اوپک پلاس از طریق کاهش تولید داوطلبانه از قیمت نفت حمایت کرده است. سوم، ایالات متحده به عنوان بزرگترین تولید کننده و مصرف کننده نفت جهان، دارای ذخایر استراتژیک و منابع گاز شیل کافی است که می تواند در صورت لزوم منابع را آزاد کند. چهارم، درگیری کنونی فلسطین و اسرائیل هنوز به یک جنگ تمام عیار تبدیل نشده است و سایر کشورهای تولیدکننده نفت نیز هیچ قصدی برای مداخله یا حمایت از هیچ یک از طرفین نشان نداده اند. البته این قضاوت ها بر این فرض استوار است که تعارض بیشتر از این بدتر نخواهد شد. به طور خلاصه، "بشکه پودر" در خاورمیانه دوباره شعله ور شده و قیمت های بین المللی نفت افزایش یافته است، اما بعید است که بحران نفت دوباره تکرار شود. البته این بدان معنا نیست که می توان ریسک های سیاسی و نوسانات بازار نفت در خاورمیانه را نادیده گرفت.

علاوه بر این، بازار نفت امروز با آنچه در سال 1973 بود کاملاً متفاوت است.

به طور شهودی، حتی اگر اوپک اقداماتی مانند کاهش تولید و تحریم را انجام دهد، تأثیری مشابه سال 1973 نخواهد داشت. از یک سو، به این دلیل است که الگوی تولید جهانی نفت متنوع‌تر شده است و از سوی دیگر، زیرا نفت در ساختار انرژی بین المللی نیز تغییر کرده است.

در سال 1973 بیش از 50 درصد انرژی مصرفی جهان نفت و حدود 20 درصد آن گاز طبیعی بود. تا سال 2022، سهم نفت به 30 درصد کاهش خواهد یافت و گاز طبیعی همچنان حدود 20 درصد خواهد بود. اهمیت نفت به میزان قابل توجهی کاهش یافته است.

با این حال، حتی اگر نسبت نفت کاهش یابد، کشورهای تولیدکننده نفت همچنان می توانند با کاهش قابل توجه تولید، قیمت نفت را افزایش دهند (بیایید بحث نکنیم که آیا آنها این کار را خواهند کرد یا خیر). اما آیا عربستان سعودی یا اوپک چنین اراده قوی دارند؟

به جز سقوط قیمت نفت در سال 2020 به دلیل همه گیری، اوپک تمایلی به اتخاذ سیاست های کاهش شدید تولید و حمایت از قیمت در سال های اخیر نداشته است. یک منطق اصلی در این مورد وجود دارد: در شرایط انتقال انرژی فعلی، قیمت های بیش از حد بالای نفت ممکن است روند جایگزینی نفت را تسریع کند، که در عوض تقاضای نفت را کاهش می دهد و بر منافع کشورهای تولیدکننده نفت تأثیر می گذارد.

امروز در سال 2023، حتی اگر اوپک اقدامات کاهش تولید را انجام دهد، ممکن است عوامل نامشخصی مانند کاهش تولید روسیه وجود داشته باشد. بنابراین، کشورهای تولیدکننده نفت با نمایندگی عربستان سعودی، بدون دست زدن به منافع اصلی خود، بعید به نظر می‌رسد که اقدامات واکنشی مشابه اقدامات سال 1973 را از سر بگیرند.

علاوه بر این، تفاوت عمده دیگر بین اکنون و 1973 دقیقاً نتیجه بحران 1973 است: ایالات متحده و اروپا هر دو مقدار مشخصی ذخایر نفتی دارند.

ذخایر نفت آمریکا در سال‌های اخیر به یک عامل کلیدی بر قیمت نفت تبدیل شده است. بر اساس برآوردهای گلدمن ساکس، اگرچه ذخایر نفت ایالات متحده به پایین ترین حد در 40 سال اخیر رسیده است. اما اگر یک بحران شدید نفتی وجود داشته باشد، این بخش از بودجه هنوز هم می‌تواند تا حدودی تأثیر آن را جبران کند.